- Musqhuypi hinarahmi ch'askakuna rihsisqaqa -

Manarah Inkanchiskunah kamachikuynin chayamushahtinmi, yaqapaschá askha pachax wata ñawpaqinta, llut'asqa karan "Naska Siq'ikunaqa", kay tawantinsuyu k'itinchispi. Chayqa ima hatun ruwaymi rixuripun hinantinpipas. Imapahtah chay hatun ruwaytari sayarichiranku. Lluymi ninku: q'aya hamuh runakuna chaninchanankupah, yuyaymananankupah iman, nispa.

Estados Unidosmanta yachay sapa runa Paul Kosok sutiyuhmi, l939 watapi tariran kay siq'ikunataqa. Chaykaman mana pipas imatapis rimahchu. Chaymanyá rixurimun Mariya Reiche. Paymi nin: kay siq'ikunataqa ruwarankun ñawpa ch'aska kamayuhkuna chaypi tukuy runakuna liyinankupah imatas Intihwan Killahwan kamachinku kay hatun qilqa siq'ipi chayta. Chay patarasqa qilqaqa aqu aqu suyupin kashan tukuy sasa qilqaywan yachay maskhah runakunapahqa.

Chay mana chanin hatun, mana yachay atiy siq'ikunaqa "Líneas de Nasca" nisqa sutiyasqan kastillanupiqa, inkakunamantapis aswan ñawpah runakunah, sinchi hatun ruwasqankun. Chaypin ñawpa runakunaqa liyihku, yacharuhku ima tukuy ima hanah pachapi ch'askakunah, quyllurkunah ima bidanta.

Ichaqa, imaymana rimayá rixurin kay siq'ikunamantaqa, chaypis kashanrahtah kanpis askha mana ch'uyanchasqa qilqakunaqa. Chay siq'i kamayuhkunaqa huh hina, huh hina willakuytan ch'uymamushanku umankumanta. Von Daniken Alemaniyamanta wiraquchan qilqan "Las Respuesta de los Dioses" liwruta. Chay qilqasqanpin nin: Chay siq'ikunaqa hanah pachamanta phawamuh awiyunkunah tiyayunanpahmi karan nispa.

Mariya Reicheñatahmi, kay siq'ikunata manchayta chaninchaspa, ñawpa runakunah sumah ruwasqanku kasqan rayku, khaynata rimarin: "Naska siq'ikunaqa ñawpa Perou llahtah runankunah yachaynin qhawarichihmi, yachay sapa runakunah qilqasqanmi. Chaypin tarikushan kikin llahtah yachaynin puririsqan, chaypitahmi siq'isqa kashan tukuy imaymana hanahpachanpi rixurisqanpis. Naska Panpakunaqa huh hatun patarasqa qilqan, siq'isqa mana rihsisqa alfabeto nisqawan", nispa..

Imayna chay siq' ikunata tarirnku

Mejía Xespe, Julio C. Telloh yachachisqan arqueólogon l927 watapi, yacharun Naska Siq'ikunamantaqa. Chay watapiqa chayrahmi wiraqucha Tello, "Padre de la Arqueología Peruana" sutiyasqa runakunata munachiyta qallarisharan Perú llahtanchista. Chay raykun mana pipas uynikuranchu hahiy musqhuy siq'ikuna qhawariytaqa,Naska Panpapi kahtaqa. Hahiy watakunapiqa lluyá hanrarayaytaqallariranku Chavinwan (Ankashpi), Chan Chanwan (Truxillupi), aswantaqa Machu Pixchuwan Qusqu suyupi.

Ichaqa chay kikin watallapitahmi chayaramun Peruman Paul Kosok. Yachaytayá payqa astawan munaran ñawpa pacha runakumanta, manarah inkakuna rixurimushahtin. Chaymi puriyta qallarin Perú llahtah urinninta. Huh urquh muqukunmanta pacha qhawarispas rikurusqa chay imaymana siq'ikunataqa Panamericana del Sur karitirah iskayman t'aqasqan suyupi, suni urqukunah sispanpi.

Kosokqa manayá qhawallanchu. Urayuspan pichayta qallarin chay siq'ikunata hinaspanmi tarin imaynas munay ruwasqa kashasqaku kikin panpapipuni chayta. Chaypiyá imaymana siq'ikunata: kinsa k'uchukunata, Ctawa k'uchukunata ñarah chutarikuh, ñarah kah kahlla karunchayniyuh kankuman chaypis. Chay siq'ikunaqa huh hina, huh hina suyukunamanyá churatikusqaku, chaypis wakinqa huch'uylla, wakintah mana tukukuyniyuh, wakin munay ñan hinan chutarikusqa. Wakintahmi pata pata ñan kasqa, wakintah ancha kinraychasqa, wakintah mana tukukuyniyuh kasqa awiyunkunah tiyayunan panpa hina.

Kikin Kosokmi aswantaqa amacharun chay siq'ikunah manchay yachaypa k'allman kasqanta rikuspa. Huh kartulina nisqapin qatisqa huh siq'ita chay tukuruhtintahmi rixurirun chay yachapatasqanpi (kupiyasqanpi) huh munay urpi sumahta raphrankunata mast'arispa phaway qallarih hina ruwasqata. Chayri chaywanchu tarirusqa tukuy ima yachanata. Kikin Kosokyá nin: Kay tukuy imaymana siq'ikunapin kashan Tihsimuyuntinmanta aswan hatun liwrun Astronomiyamanta qilqasqa, nispa.

Qhipanmanqa tukuy ima yachayta t'awqirispan qhawarichin imaynatan Naska runakuna siq'isqaku llahtankuh kawsayninta ñarah chiri pacha, ñarah ruphariy pacha, tukuy ima pacha chayamuhtinpas. Chaymi hahiy suyupiqa yachasqa karan hayk'ahmi kuskina. qarpana, tarpuna imapis sayarinan chayta.

l946 watapin Kosokqa riman siñuracha Mariya Reichewan hinaspanmi payta hurk'an chay yachay qallarisqan tukupunanpah. Chaymanta pachan Mariyaqa chay suyupin kawsapun siq'ikunata qhawaspa, hanah pachanta ima t'awqirispa.